Tử Sa là gì ?

Tử Sa - Ấm trà Tử Sa là gì ?

Kỹ nghệ chế tác ấm tử sa thủ công tại Nghi Hưng là một hình thức nghệ thuật gốm truyền thống dân gian, phân bố chủ yếu tại trấn Đinh Thục, thành phố Nghi Hưng, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc.

Nghề này khởi nguồn từ thời Tống – Nguyên, và bước vào thời kỳ hoàn thiện, định hình rõ nét vào triều Minh, trở thành một trong những dòng gốm nghệ thuật đặc sắc bậc nhất của Trung Hoa.

Tử sa được tôn xưng là trà khí tối hảo, là lựa chọn hàng đầu khi thưởng trà. So với sứ men thanh, thủy tinh trong hay kim loại sáng lạnh, tử sa mang một vẻ đẹp mộc mạc, thuần hậu hơn cả.

Không tráng men, không tô vẽ, chất đất giữ nguyên sắc thái và xúc cảm nguyên sơ, mỗi chi tiết đều phản ánh vẻ đẹp của tự nhiên, chiều sâu của chất liệu, trình độ chế tác và phong vận của văn hoá.

Tử sa, theo cách hiểu phổ thông, chính là loại “ngũ sắc thổ” – đất ngũ sắc hình thành qua hàng trăm triệu năm kiến tạo địa chất từ kỷ Cổ Sinh. Không ít người vẫn lầm tưởng tử sa chỉ là một dạng đất thông thường, nhưng thực chất, đây là một loại khoáng chất quý hiếm, giàu thành phần khoáng vật.

• “Tử” vốn lấy từ tử nê là loại nguyên liệu sớm nhất được khai thác, cũng là nhóm đất chủ đạo trong suốt quá trình phát triển của tử sa. Sở dĩ như vậy là bởi tử nê chiếm hơn 80% tổng trữ lượng đất khoáng tại vùng Yixing ( Nghi Hưng), là nguồn tài nguyên phong phú và ổn định nhất.
• “Sa” ý chỉ kết cấu hạt khoáng dạng tụ (kết hạt) bên trong đất tử sa. Thành phần chính của tử sa bao gồm thạch anh, khoáng sét, mica và hematit (quặng sắt đỏ). Trong quá trình nung ở nhiệt độ cao, những khoáng vật này tạo thành các cụm kết tụ tự nhiên, tạo nên bề mặt tử sa với kết cấu lỗ nhỏ thoáng khí, vừa có tính thẩm mỹ, vừa giúp trà “thở”, giữ và phát tán hương vị một cách tinh tế.

Chính những kết tụ khoáng vật này đã tạo nên bộ khung vững chắc cho ấm tử sa, đồng thời gia tăng rõ rệt cảm giác hạt cát đặc trưng trên bề mặt. Quan trọng hơn, chúng hình thành nên cấu trúc khí khổng kép một đặc tính kỹ thuật độc đáo mà không có loại đất nung nào sánh được, giúp ấm có độ thoáng khí tuyệt vời nhưng không thấm nước, trà thở được nhờ đó hương vị càng thêm sâu lắng. 

Khi pha trà, tử sa giúp truyền nhiệt ổn định và đồng đều, từ đó làm nổi bật màu sắc, hương thơm và vị tinh tuý của từng loại trà. Thậm chí vào những ngày hè nóng nực, trà hãm trong ấm tử sa để qua đêm vẫn ít khi bị ôi hoặc biến chất điều mà các loại ấm bằng sứ, thuỷ tinh hay kim loại không thể đạt được.

Để chế tác được loại đất thích hợp cho tạo hình, quặng tử sa thô cần trải qua quá trình phong hoá tự nhiên kéo dài nhiều năm, sau đó là các công đoạn như: nghiền nhỏ, sàng lọc, loại tạp, và ủ đất. Chỉ sau quá trình công phu ấy, đất mới đủ tiêu chuẩn để luyện thành bùn (nê), sau đó tạo hình, và đưa vào lò nung trở thành ấm trà tử sa hoàn chỉnh.

 Vẻ đẹp vượt thời gian của Tử Sa

Có những vẻ đẹp chỉ tồn tại trong tưởng tượng. Nhưng cũng có những vẻ đẹp như tử sa, trường tồn giữa cõi nhân gian. Khi thật sự thấu hiểu tử sa, người ta mới thấy vẻ đẹp ấy khiến cả lịch sử cũng phải ngưng bước trầm trồ. Lịch sử của trà cụ tử sa khởi nguồn từ thời Tống, hưng thịnh vào các triều Minh – Thanh, và lưu truyền đến tận ngày nay.

Đặc biệt vào thời Minh Hồng Vũ, việc uống trà bằng cách pha hãm bắt đầu thịnh hành, thay thế cho phương pháp nấu trà thời Đường và đánh bột trà thời Tống, đánh dấu một bước chuyển mình sâu sắc trong hình thức và tinh thần thưởng trà.

So với các loại trà cụ khác, ấm tử sa nổi bật bởi tính thoáng khí độc đáo, và đồng thời thể hiện một phong vị thẩm mỹ hoàn toàn khác biệt so với đồ sứ. Dưới ảnh hưởng sâu sắc từ giới văn nhân học sĩ, tử sa không chỉ là một dụng cụ pha trà mà trở thành một vật phẩm mang tính nghệ thuật và tinh thần, nơi hình dáng, đường nét, và trang trí đều ẩn chứa tư tưởng, cá tính và khí chất của người sử dụng. Chính điều đó đã giúp tử sa vượt qua vai trò vật dụng, trở thành trà khí kinh điển, gắn bó mật thiết với đời sống tao nhã suốt bao thế kỷ.

Tử sa nơi nghệ thuật và văn hoá hội tụ.

Ấm tử sa mang trong mình một giá trị nghệ thuật đặc biệt: hình dáng muôn vẻ, màu sắc mộc mạc cổ nhã, ngôn ngữ tạo hình phong phú, cùng kỹ nghệ thủ công tinh xảo bậc nhất. Để làm phong phú diện mạo và sắc độ của ấm tử sa, đồng thời mở rộng biên độ sáng tạo cho nghệ nhân, người ta có thể pha trộn nhiều loại đất màu theo tỷ lệ nhất định, hoặc ứng dụng kỹ thuật xử lý đặc biệt để tạo nên những hiệu ứng màu sắc khác nhau sau khi nung.

Ấm tử sa còn là sự kết hợp nhuần nhuyễn của tạo hình, thư pháp, hội hoạ, kim thạch, điêu khắc và triện khắc – một tổng thể nghệ thuật đậm bản sắc văn hoá truyền thống Trung Hoa. Cộng hưởng với chất đất cổ kính tự nhiên, có vẻ như văn hóa Trung Quốc trong hàng ngàn năm đã kết tủa trong một cái ấm nhỏ và thậm chí như đã ngấm sâu vào từng hạt đất làm nên nó.